երկաթ
亚美尼亚语
编辑| 化学元素 | |
|---|---|
| Fe | |
| 前：մանգան (mangan) (Mn) | |
| 后：կոբալտ (kobalt) (Co) | |
其他形式
编辑- էրկաթ (ērkatʻ) (方言、口语)
词源
编辑发音
编辑音频（东亚美尼亚）： (档案)
名词
编辑երկաթ • (erkatʻ)
- 铁
- (口语) 泛指任何金属
- (口语) 金属物品
- էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i?nčʻ ērkatʻner en steġ cʻcʻvac ― 这里突出的这些金属是什么？
变格
编辑| 单数 | 复数 | |||
|---|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʻ) | երկաթներ (erkatʻner) | ||
| 与格 | երկաթի (erkatʻi) | երկաթների (erkatʻneri) | ||
| 夺格 | երկաթից (erkatʻicʻ) | երկաթներից (erkatʻnericʻ) | ||
| 工具格 | երկաթով (erkatʻov) | երկաթներով (erkatʻnerov) | ||
| 方位格 | երկաթում (erkatʻum) | երկաթներում (erkatʻnerum) | ||
| 定 | ||||
| 主格 | երկաթը/երկաթն (erkatʻə/erkatʻn) | երկաթները/երկաթներն (erkatʻnerə/erkatʻnern) | ||
| 与格 | երկաթին (erkatʻin) | երկաթներին (erkatʻnerin) | ||
| 第一人称所有格 | ||||
| 主格 | երկաթս (erkatʻs) | երկաթներս (erkatʻners) | ||
| 与格 | երկաթիս (erkatʻis) | երկաթներիս (erkatʻneris) | ||
| 夺格 | երկաթիցս (erkatʻicʻs) | երկաթներիցս (erkatʻnericʻs) | ||
| 工具格 | երկաթովս (erkatʻovs) | երկաթներովս (erkatʻnerovs) | ||
| 方位格 | երկաթումս (erkatʻums) | երկաթներումս (erkatʻnerums) | ||
| 第二人称所有格 | ||||
| 主格 | երկաթդ (erkatʻd) | երկաթներդ (erkatʻnerd) | ||
| 与格 | երկաթիդ (erkatʻid) | երկաթներիդ (erkatʻnerid) | ||
| 夺格 | երկաթիցդ (erkatʻicʻd) | երկաթներիցդ (erkatʻnericʻd) | ||
| 工具格 | երկաթովդ (erkatʻovd) | երկաթներովդ (erkatʻnerovd) | ||
| 方位格 | երկաթումդ (erkatʻumd) | երկաթներումդ (erkatʻnerumd) | ||
派生词汇
编辑古典亚美尼亚语
编辑词源
编辑源头不明。有以下观点。
一般的说法将本词与原始格鲁吉亚-赞语 *rḳina- (“铁”)（尤其是拉兹语 ერკინა (erǩina)）、原始列兹金语 *req̇ʷ (“铁”)，以及阿尔巴尼亚语 hékur、ekur (“铁”) 联系起来，但究竟有何联系，暂不清楚。
Schrader 认为借自格鲁吉亚-赞语族，词尾 -աթ (-atʻ) 是受到 արծաթ (arcatʻ，“银”) 的影响类比而来。Tomaschek 和 Bork 也认为来自格鲁吉亚-赞语族或东北高加索语系。
Bugge 在1889年认为继承自原始印欧语，经由一早期形式 *երվաթ (*ervatʻ)，与古高地德语 aruz、aruzzi、erizzi、德语 Erz (“矿石”) 同源，可能也与梵语 अरुण (aruṇa)、अरुष (aruṣa，“泛红的”) 有关。1893年他又推翻了这一结论，认为该词来自上一个说法提到的高加索语言，并举例出 曼西语组、东马里语 вӱрге́не (vürgéńe)、兹梁科米语 ыргӧн (yrgön，“铜”)、匈牙利语 horgany (“锌”) 亦借自同一来源，不过现代研究对这个几个乌拉尔语系词汇的源头给出了不同解释。
Ačaṙean 则认为源头指向另一组相似的东乌拉尔语词汇，如曼西语组、北汉特语 карты (karty)、курты (kurty)、乌得穆尔特语 корт (kort)、兹梁科米语 кӧрт (kört)、彼尔姆科米语 кӧрт (kört)、东马里语 кӹртни (kÿrtńi)、莫克沙语 кшни (kšńi)、埃尔齐亚语 кшни (kšńi，“铁”)。他认为前面的几种词源解释都是错误的。
J̌ahukyan 在1987年再次将本词与前面提到的南高加索语系和东北高加索语系词汇联系起来，并假设上述这些语言的词汇均借自一未知语言，可能是胡里安-乌拉尔图语系。他还称乌拉尔语系中的“铁”一词（如东马里语 кӹртни (kÿrtńi)）可能借自原始亚美尼亚语（如果操这两种语言的原始部落确有接触）。
Olsen 将本词列在词源未知词汇中。
J̌ahukyan 在2010年将本词与 երկինք (erkinkʻ，“天空”) 联系起来，均继承自原始印欧语 *d(i)w-，源自 *dyew- (“明亮；天空；天堂”)，词尾 -աթ (-atʻ) 是受 արծաթ (arcatʻ，“银”) 的影响类比而来，用“铁陨石是人类最早的铁来源之一”这一事实来解释“天空”和“铁”之间的联系；亦对照科普特语 ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe，“铁”)，该词在词源上来自埃及语短语“天之金属”（参见 Černý）。而语音上的改变，则参见 երկու (erku)。他还称南高加索语系可能借自古典亚美尼亚语 երկինք (erkinkʻ，“天空”)。
名词
编辑երկաթ (erkatʻ)
- 铁
- երկաթ կակուղ ― erkatʻ kakuł ― 韧性铸铁
- երկաթ դիւրահերձ ― erkatʻ diwraherj ― 热脆铁，韧性铸铁
- երկաթ կալուանացեալ ― erkatʻ kaluanacʻeal ― 马口铁
- երկաթ կռանահար ― erkatʻ kṙanahar ― 铸铁
- երկաթ հայելական ― erkatʻ hayelakan ― 镜铁（矿）
- երկաթ հրաբեր ― erkatʻ hraber ― 引火铁
- երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʻ spitak/tʻanag ― 白铁，马口铁
- երկաթ հնոտի ― erkatʻ hnoti ― 废铁
- կոտորք երկաթոյ ― kotorkʻ erkatʻoy ― 葡萄弹
- սայր երկաթոյ ― sayr erkatʻoy ― 铁刃
- վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʻoy ― 铁匠
- պատել երկաթով ― patel erkatʻov ― 用铁镶嵌
- բազմախողխող երկաթ ― bazmaxołxoł erkatʻ ― 锋利的
- երկաթի դար ― erkatʻi dar ― 铁器时代
- կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʻ minčʻ atrašēkn ē ― 趁热打铁
- 铁器；铁制武器
- (以复数形式) 镣铐
变格
编辑| 单数 | 复数 | ||
|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʻ) | երկաթք (erkatʻkʻ) | |
| 属格 | երկաթի (erkatʻi) | երկաթաց (erkatʻacʻ) | |
| 与格 | երկաթի (erkatʻi) | երկաթաց (erkatʻacʻ) | |
| 宾格 | երկաթ (erkatʻ) | երկաթս (erkatʻs) | |
| 夺格 | երկաթէ (erkatʻē) | երկաթաց (erkatʻacʻ) | |
| 工具格 | երկաթաւ (erkatʻaw) | երկաթաւք = երկաթօք (erkatʻawkʻ = erkatʻōkʻ) | |
| 方位格 | երկաթի (erkatʻi) | երկաթս (erkatʻs) | |
| 后古典 | |||
派生词汇
编辑- աներկաթ (anerkatʻ)
- երկաթագամ (erkatʻagam)
- երկաթագիր (erkatʻagir)
- երկաթագործ (erkatʻagorc)
- երկաթագործի (erkatʻagorci)
- երկաթակապ (erkatʻakap)
- երկաթակարծր (erkatʻakarcr)
- երկաթակուռ (erkatʻakuṙ)
- երկաթակտրութիւն (erkatʻaktrutʻiwn)
- երկաթահանք (erkatʻahankʻ)
- երկաթահատ (erkatʻahat)
- երկաթահար (erkatʻahar)
- երկաթաձոր (erkatʻajor)
- երկաթանամ (erkatʻanam)
- երկաթանիգ (erkatʻanig)
- երկաթապատ (erkatʻapat)
- երկաթապինդ (erkatʻapind)
- երկաթեղէն (erkatʻełēn)
- երկաթի (erkatʻi)
派生语汇
编辑- 亚美尼亚语: երկաթ (erkatʻ)
参考资料
编辑- Ačaṙean, Hračʻeay (1973年)，“երկաթ”，Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (亚美尼亚语)，第 II 卷，2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume版，Yerevan：University Press，第 58–60 页
- Awetikʻean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837年)，“երկաթ”，Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (古典亚美尼亚语)，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:cau:Bork
- Template:R:xcl:Bugge:1889
- Template:R:xcl:Bugge:1893
- Černý, Jaroslav (1976年) Coptic Etymological Dictionary [科普特语词源词典]，Cambridge：Cambridge University Press，ISBN 052107228X，第 24 页
- Template:R:cau:Erckert
- J̌ahukyan, Geworg (1987年) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][1] (亚美尼亚语)，Yerevan：Academy Press，第 265, 295, 436, 598, 612 页
- J̌ahukyan, Geworg (2010年)，“երկաթ”，Vahan Sargsyan, 编，Hayeren stugabanakan baṙaran [亚美尼亚语语源词典] (亚美尼亚语)，Yerevan：Asoghik，第 226b 页
- Olsen, Birgit Anette (1999年) The noun in Biblical 亚美尼亚语：origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119)，Berlin, New York：Mouton de Gruyter，第 949 页
- Petrosean, H. Matatʻeay V. (1879年)，“երկաթ”，Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English]，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:ine:Schrader:1890 and 210
- Template:R:xcl:Tomaschek:1890