երկաթ
亚美尼亚语
编辑| 化学元素 | |
|---|---|
| Fe | |
| 前：մանգան (mangan) (Mn) | |
| 后：կոբալտ (kobalt) (Co) | |
其他形式
编辑- էրկաթ (ērkatʿ) (方言、口语)
词源
编辑发音
编辑音频（东亚美尼亚）： (档案)
名词
编辑երկաթ • (erkatʿ)
- 铁
- (口语) 泛指任何金属
- (口语) 金属物品
- էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i?nčʿ ērkatʿner en steğ cʿcʿvac ― 这里突出的这些金属是什么？
变格
编辑| 单数 | 复数 | |||
|---|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթներ (erkatʿner) | ||
| 与格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթների (erkatʿneri) | ||
| 夺格 | երկաթից (erkatʿicʿ) | երկաթներից (erkatʿnericʿ) | ||
| 工具格 | երկաթով (erkatʿov) | երկաթներով (erkatʿnerov) | ||
| 方位格 | երկաթում (erkatʿum) | երկաթներում (erkatʿnerum) | ||
| 定 | ||||
| 主格 | երկաթը/երկաթն (erkatʿə/erkatʿn) | երկաթները/երկաթներն (erkatʿnerə/erkatʿnern) | ||
| 与格 | երկաթին (erkatʿin) | երկաթներին (erkatʿnerin) | ||
| 第一人称所有格 | ||||
| 主格 | երկաթս (erkatʿs) | երկաթներս (erkatʿners) | ||
| 与格 | երկաթիս (erkatʿis) | երկաթներիս (erkatʿneris) | ||
| 夺格 | երկաթիցս (erkatʿicʿs) | երկաթներիցս (erkatʿnericʿs) | ||
| 工具格 | երկաթովս (erkatʿovs) | երկաթներովս (erkatʿnerovs) | ||
| 方位格 | երկաթումս (erkatʿums) | երկաթներումս (erkatʿnerums) | ||
| 第二人称所有格 | ||||
| 主格 | երկաթդ (erkatʿd) | երկաթներդ (erkatʿnerd) | ||
| 与格 | երկաթիդ (erkatʿid) | երկաթներիդ (erkatʿnerid) | ||
| 夺格 | երկաթիցդ (erkatʿicʿd) | երկաթներիցդ (erkatʿnericʿd) | ||
| 工具格 | երկաթովդ (erkatʿovd) | երկաթներովդ (erkatʿnerovd) | ||
| 方位格 | երկաթումդ (erkatʿumd) | երկաթներումդ (erkatʿnerumd) | ||
派生词汇
编辑古典亚美尼亚语
编辑词源
编辑源头不明。有以下观点。
一般的说法将本词与原始格鲁吉亚-赞语 *rḳina- (“铁”)（尤其是拉兹语 ერკინა (erǩina)）、原始列兹金语 *req̇ʷ (“铁”)，以及阿尔巴尼亚语 hékur、ekur (“铁”) 联系起来，但究竟有何联系，暂不清楚。
Schrader 认为借自格鲁吉亚-赞语族，词尾 -աթ (-atʿ) 是受到 արծաթ (arcatʿ, “银”) 的影响类比而来。Tomaschek 和 Bork 也认为来自格鲁吉亚-赞语族或东北高加索语系。
Bugge 在1889年认为继承自原始印欧语，经由一早期形式 *երվաթ (*ervatʿ)，与古高地德语 aruz、aruzzi、erizzi、德语 Erz (“矿石”) 同源，可能也与梵语 अरुण (aruṇa)、अरुष (aruṣa, “泛红的”) 有关。1893年他又推翻了这一结论，认为该词来自上一个说法提到的高加索语言，并举例出 曼西语组、东马里语 вӱрге́не (vürgéńe)、兹梁科米语 ыргӧн (yrgön, “铜”)、匈牙利语 horgany (“锌”) 亦借自同一来源，不过现代研究对这个几个乌拉尔语系词汇的源头给出了不同解释。
Ačaṙean 则认为源头指向另一组相似的东乌拉尔语词汇，如曼西语组、北汉特语 карты (karty)、курты (kurty)、乌得穆尔特语 корт (kort)、兹梁科米语 кӧрт (kört)、彼尔姆科米语 кӧрт (kört)、东马里语 кӹртни (kÿrtńi)、莫克沙语 кшни (kšńi)、埃尔齐亚语 кшни (kšńi, “铁”)。他认为前面的几种词源解释都是错误的。
J̌ahukyan 在1987年再次将本词与前面提到的南高加索语系和东北高加索语系词汇联系起来，并假设上述这些语言的词汇均借自一未知语言，可能是胡里安-乌拉尔图语系。他还称乌拉尔语系中的“铁”一词（如东马里语 кӹртни (kÿrtńi)）可能借自原始亚美尼亚语（如果操这两种语言的原始部落确有接触）。
Olsen 将本词列在词源未知词汇中。
J̌ahukyan 在2010年将本词与 երկինք (erkinkʿ, “天空”) 联系起来，均继承自原始印欧语 *d(i)w-，源自 *dyew- (“明亮；天空；天堂”)，词尾 -աթ (-atʿ) 是受 արծաթ (arcatʿ, “银”) 的影响类比而来，用“铁陨石是人类最早的铁来源之一”这一事实来解释“天空”和“铁”之间的联系；亦对照科普特语 ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe, “铁”)，该词在词源上来自埃及语短语“天之金属”（参见 Černý）。而语音上的改变，则参见 երկու (erku)。他还称南高加索语系可能借自古典亚美尼亚语 երկինք (erkinkʿ, “天空”)。
名词
编辑երկաթ (erkatʿ)
- 铁
- երկաթ կակուղ ― erkatʿ kakuğ ― 韧性铸铁
- երկաթ դիւրահերձ ― erkatʿ diwraherj ― 热脆铁，韧性铸铁
- երկաթ կալուանացեալ ― erkatʿ kaluanacʿeal ― 马口铁
- երկաթ կռանահար ― erkatʿ kṙanahar ― 铸铁
- երկաթ հայելական ― erkatʿ hayelakan ― 镜铁（矿）
- երկաթ հրաբեր ― erkatʿ hraber ― 引火铁
- երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʿ spitak/tʿanag ― 白铁，马口铁
- երկաթ հնոտի ― erkatʿ hnoti ― 废铁
- կոտորք երկաթոյ ― kotorkʿ erkatʿoy ― 葡萄弹
- սայր երկաթոյ ― sayr erkatʿoy ― 铁刃
- վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʿoy ― 铁匠
- պատել երկաթով ― patel erkatʿov ― 用铁镶嵌
- բազմախողխող երկաթ ― bazmaxoğxoğ erkatʿ ― 锋利的
- երկաթի դար ― erkatʿi dar ― 铁器时代
- կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʿ minčʿ atrašēkn ē ― 趁热打铁
- 铁器；铁制武器
- (以复数形式) 镣铐
变格
编辑| 单数 | 复数 | ||
|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթք (erkatʿkʿ) | |
| 属格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 与格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 宾格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթս (erkatʿs) | |
| 夺格 | երկաթէ (erkatʿē) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 工具格 | երկաթաւ (erkatʿaw) | երկաթաւք = երկաթօք (erkatʿawkʿ = erkatʿōkʿ) | |
| 方位格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթս (erkatʿs) | |
| 后古典 | |||
派生词汇
编辑- աներկաթ (anerkatʿ)
- երկաթագամ (erkatʿagam)
- երկաթագիր (erkatʿagir)
- երկաթագործ (erkatʿagorc)
- երկաթագործի (erkatʿagorci)
- երկաթակապ (erkatʿakap)
- երկաթակարծր (erkatʿakarcr)
- երկաթակուռ (erkatʿakuṙ)
- երկաթակտրութիւն (erkatʿaktrutʿiwn)
- երկաթահանք (erkatʿahankʿ)
- երկաթահատ (erkatʿahat)
- երկաթահար (erkatʿahar)
- երկաթաձոր (erkatʿajor)
- երկաթանամ (erkatʿanam)
- երկաթանիգ (erkatʿanig)
- երկաթապատ (erkatʿapat)
- երկաթապինդ (erkatʿapind)
- երկաթեղէն (erkatʿeğēn)
- երկաթի (erkatʿi)
派生语汇
编辑- 亚美尼亚语: երկաթ (erkatʿ)
参考资料
编辑- Ačaṙean, Hračʿeay (1973年)，“երկաթ”，Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (亚美尼亚语)，第 II 卷，2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume版，Yerevan：University Press，第 58–60 页
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837年)，“երկաթ”，Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (古典亚美尼亚语)，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:cau:Bork
- Template:R:xcl:Bugge:1889
- Template:R:xcl:Bugge:1893
- Černý, Jaroslav (1976年) Coptic Etymological Dictionary [科普特语词源词典]，Cambridge：Cambridge University Press，ISBN 052107228X，第 24 页
- Template:R:cau:Erckert
- J̌ahukyan, Geworg (1987年) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][1] (亚美尼亚语)，Yerevan：Academy Press，第 265, 295, 436, 598, 612 页
- J̌ahukyan, Geworg (2010年)，“երկաթ”，Vahan Sargsyan, 编，Hayeren stugabanakan baṙaran [亚美尼亚语语源词典] (亚美尼亚语)，Yerevan：Asoghik，第 226b 页
- Olsen, Birgit Anette (1999年) The noun in Biblical 亚美尼亚语：origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119)，Berlin, New York：Mouton de Gruyter，第 949 页
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879年)，“երկաթ”，Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English]，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:ine:Schrader:1890 and 210
- Template:R:xcl:Tomaschek:1890