երկաթ
亞美尼亞語
編輯| 化學元素 | |
|---|---|
| Fe | |
| 前：մանգան (mangan) (Mn) | |
| 後：կոբալտ (kobalt) (Co) | |
其他形式
編輯- էրկաթ (ērkatʿ) (方言、口語)
詞源
編輯發音
編輯音頻（東亞美尼亞）： (檔案)
名詞
編輯երկաթ • (erkatʿ)
- 鐵
- (口語) 泛指任何金屬
- (口語) 金屬物品
- էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i?nčʿ ērkatʿner en steğ cʿcʿvac ― 這裡突出的這些金屬是什麼？
變格
編輯| 單數 | 複數 | |||
|---|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթներ (erkatʿner) | ||
| 與格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթների (erkatʿneri) | ||
| 奪格 | երկաթից (erkatʿicʿ) | երկաթներից (erkatʿnericʿ) | ||
| 工具格 | երկաթով (erkatʿov) | երկաթներով (erkatʿnerov) | ||
| 方位格 | երկաթում (erkatʿum) | երկաթներում (erkatʿnerum) | ||
| 定 | ||||
| 主格 | երկաթը/երկաթն (erkatʿə/erkatʿn) | երկաթները/երկաթներն (erkatʿnerə/erkatʿnern) | ||
| 與格 | երկաթին (erkatʿin) | երկաթներին (erkatʿnerin) | ||
| 第一人稱所有格 | ||||
| 主格 | երկաթս (erkatʿs) | երկաթներս (erkatʿners) | ||
| 與格 | երկաթիս (erkatʿis) | երկաթներիս (erkatʿneris) | ||
| 奪格 | երկաթիցս (erkatʿicʿs) | երկաթներիցս (erkatʿnericʿs) | ||
| 工具格 | երկաթովս (erkatʿovs) | երկաթներովս (erkatʿnerovs) | ||
| 方位格 | երկաթումս (erkatʿums) | երկաթներումս (erkatʿnerums) | ||
| 第二人稱所有格 | ||||
| 主格 | երկաթդ (erkatʿd) | երկաթներդ (erkatʿnerd) | ||
| 與格 | երկաթիդ (erkatʿid) | երկաթներիդ (erkatʿnerid) | ||
| 奪格 | երկաթիցդ (erkatʿicʿd) | երկաթներիցդ (erkatʿnericʿd) | ||
| 工具格 | երկաթովդ (erkatʿovd) | երկաթներովդ (erkatʿnerovd) | ||
| 方位格 | երկաթումդ (erkatʿumd) | երկաթներումդ (erkatʿnerumd) | ||
派生詞彙
編輯古典亞美尼亞語
編輯詞源
編輯源頭不明。有以下觀點。
一般的說法將本詞與原始格魯吉亞-贊語 *rḳina- (「鐵」)（尤其是拉茲語 ერკინა (erǩina)）、原始列茲金語 *req̇ʷ (「鐵」)，以及阿爾巴尼亞語 hékur、ekur (「鐵」) 聯繫起來，但究竟有何聯繫，暫不清楚。
Schrader 認為借自格魯吉亞-贊語族，詞尾 -աթ (-atʿ) 是受到 արծաթ (arcatʿ, 「銀」) 的影響類比而來。Tomaschek 和 Bork 也認為來自格魯吉亞-贊語族或東北高加索語系。
Bugge 在1889年認為繼承自原始印歐語，經由一早期形式 *երվաթ (*ervatʿ)，與古高地德語 aruz、aruzzi、erizzi、德語 Erz (「礦石」) 同源，可能也與梵語 अरुण (aruṇa)、अरुष (aruṣa, 「泛紅的」) 有關。1893年他又推翻了這一結論，認為該詞來自上一個說法提到的高加索語言，並舉例出 曼西語組、東馬里語 вӱрге́не (vürgéńe)、茲梁科米語 ыргӧн (yrgön, 「銅」)、匈牙利語 horgany (「鋅」) 亦借自同一來源，不過現代研究對這個幾個烏拉爾語系詞彙的源頭給出了不同解釋。
Ačaṙean 則認為源頭指向另一組相似的東烏拉爾語詞彙，如曼西語組、北漢特語 карты (karty)、курты (kurty)、烏得穆爾特語 корт (kort)、茲梁科米語 кӧрт (kört)、彼爾姆科米語 кӧрт (kört)、東馬里語 кӹртни (kÿrtńi)、莫克沙語 кшни (kšńi)、埃爾齊亞語 кшни (kšńi, 「鐵」)。他認為前面的幾種詞源解釋都是錯誤的。
J̌ahukyan 在1987年再次將本詞與前面提到的南高加索語系和東北高加索語系詞彙聯繫起來，並假設上述這些語言的詞彙均借自一未知語言，可能是胡里安-烏拉爾圖語系。他還稱烏拉爾語系中的「鐵」一詞（如東馬里語 кӹртни (kÿrtńi)）可能借自原始亞美尼亞語（如果操這兩種語言的原始部落確有接觸）。
Olsen 將本詞列在詞源未知詞彙中。
J̌ahukyan 在2010年將本詞與 երկինք (erkinkʿ, 「天空」) 聯繫起來，均繼承自原始印歐語 *d(i)w-，源自 *dyew- (「明亮；天空；天堂」)，詞尾 -աթ (-atʿ) 是受 արծաթ (arcatʿ, 「銀」) 的影響類比而來，用「鐵隕石是人類最早的鐵來源之一」這一事實來解釋「天空」和「鐵」之間的聯繫；亦對照科普特語 ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe, 「鐵」)，該詞在詞源上來自埃及語短語「天之金屬」（參見 Černý）。而語音上的改變，則參見 երկու (erku)。他還稱南高加索語系可能借自古典亞美尼亞語 երկինք (erkinkʿ, 「天空」)。
名詞
編輯երկաթ (erkatʿ)
- 鐵
- երկաթ կակուղ ― erkatʿ kakuğ ― 韌性鑄鐵
- երկաթ դիւրահերձ ― erkatʿ diwraherj ― 熱脆鐵，韌性鑄鐵
- երկաթ կալուանացեալ ― erkatʿ kaluanacʿeal ― 馬口鐵
- երկաթ կռանահար ― erkatʿ kṙanahar ― 鑄鐵
- երկաթ հայելական ― erkatʿ hayelakan ― 鏡鐵（礦）
- երկաթ հրաբեր ― erkatʿ hraber ― 引火鐵
- երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʿ spitak/tʿanag ― 白鐵，馬口鐵
- երկաթ հնոտի ― erkatʿ hnoti ― 廢鐵
- կոտորք երկաթոյ ― kotorkʿ erkatʿoy ― 葡萄彈
- սայր երկաթոյ ― sayr erkatʿoy ― 鐵刃
- վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʿoy ― 鐵匠
- պատել երկաթով ― patel erkatʿov ― 用鐵鑲嵌
- բազմախողխող երկաթ ― bazmaxoğxoğ erkatʿ ― 鋒利的
- երկաթի դար ― erkatʿi dar ― 鐵器時代
- կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʿ minčʿ atrašēkn ē ― 趁熱打鐵
- 鐵器；鐵製武器
- (以複數形式) 鐐銬
變格
編輯| 單數 | 複數 | ||
|---|---|---|---|
| 主格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթք (erkatʿkʿ) | |
| 屬格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 與格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 賓格 | երկաթ (erkatʿ) | երկաթս (erkatʿs) | |
| 奪格 | երկաթէ (erkatʿē) | երկաթաց (erkatʿacʿ) | |
| 工具格 | երկաթաւ (erkatʿaw) | երկաթաւք = երկաթօք (erkatʿawkʿ = erkatʿōkʿ) | |
| 方位格 | երկաթի (erkatʿi) | երկաթս (erkatʿs) | |
| 後古典 | |||
派生詞彙
編輯- աներկաթ (anerkatʿ)
- երկաթագամ (erkatʿagam)
- երկաթագիր (erkatʿagir)
- երկաթագործ (erkatʿagorc)
- երկաթագործի (erkatʿagorci)
- երկաթակապ (erkatʿakap)
- երկաթակարծր (erkatʿakarcr)
- երկաթակուռ (erkatʿakuṙ)
- երկաթակտրութիւն (erkatʿaktrutʿiwn)
- երկաթահանք (erkatʿahankʿ)
- երկաթահատ (erkatʿahat)
- երկաթահար (erkatʿahar)
- երկաթաձոր (erkatʿajor)
- երկաթանամ (erkatʿanam)
- երկաթանիգ (erkatʿanig)
- երկաթապատ (erkatʿapat)
- երկաթապինդ (erkatʿapind)
- երկաթեղէն (erkatʿeğēn)
- երկաթի (erkatʿi)
派生語彙
編輯- 亞美尼亞語: երկաթ (erkatʿ)
參考資料
編輯- Ačaṙean, Hračʿeay (1973年)，「երկաթ」，Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (亞美尼亞語)，第 II 卷，2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume版，Yerevan：University Press，第 58–60 頁
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837年)，「երկաթ」，Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (古典亞美尼亞語)，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:cau:Bork
- Template:R:xcl:Bugge:1889
- Template:R:xcl:Bugge:1893
- Template:R:cop:Černý
- Template:R:cau:Erckert
- J̌ahukyan, Geworg (1987年) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][1] (亞美尼亞語)，Yerevan：Academy Press，第 265, 295, 436, 598, 612 頁
- J̌ahukyan, Geworg (2010年)，「երկաթ」，Vahan Sargsyan, 編，Hayeren stugabanakan baṙaran [亞美尼亞語語源詞典] (亞美尼亞語)，Yerevan：Asoghik，第 226b 頁
- Olsen, Birgit Anette (1999年) The noun in Biblical 亞美尼亞語：origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119)，Berlin, New York：Mouton de Gruyter，第 949 頁
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879年)，「երկաթ」，Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English]，Venice：S. Lazarus Armenian Academy
- Template:R:ine:Schrader:1890 and 210
- Template:R:xcl:Tomaschek:1890